سلولهای بدن هر روز با تهدیداتی روبهرو میشوند. ویروسها و عفونتها به آنها حمله میکنند. رادیکالهای آزاد نیز میتوانند به سلولها و DNA بدن آسیب برسانند. برخی از سلولها میتوانند بعد از آسیب دیدن ترمیم شوند، در حالی که برخی دیگر نمیتوانند. دانشمندان معتقدند مولکولهایی به نام رادیکالهای آزاد ممکن است در روند پیری نقش داشته باشند. این مولکولها همچنین ممکن است در برخی شرایط دشوار سلامتی مانند سرطان، دیابت و بیماری قلبی نقش داشته باشند. برای مقابله با این مشکلات مصرف مواد غذایی حاوی آنتیاکسیدان پیشنهاد میشود اما آنتی اکسیدان چیست و چه کاربردهایی برای سلامتی دارد؟ در این مقاله، به این سؤال مهم پاسخ میدهیم.
آنتیاکسیدان چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
آنتیاکسیدان برای چیست و چه کارایی دارد؟
معرفی انواع آنتیاکسیدان
ترکیبات آنتیاکسیدان چیست؟
خواص و تاثیر آنتیاکسیدان چیست؟
آنتیاکسیدان خون چیست؟
آنتیاکسیدان چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
برای شناخت نقش آنتیاکسیدان ابتدا باید بدانیم منظور از آنتی اکسیدان چیست؟ آنتیاکسیدانها مولکولهایی هستند که از اکسیداسیون سلولها در سراسر بدن جلوگیری میکنند. بدن از اکسیژن برای متابولیسم سلولهای زنده استفاده میکند. هنگامی که سلولها اکسیژن را برای حفظ حیات و سوخترسانی متابولیزه میکنند، رادیکالهای آزاد ایجاد میشوند. رادیکالهای آزاد، هنگام تبدیل غذا به انرژی نیز ایجاد میشوند. هرچند این مولکولها به طور طبیعی در طی فرآیندهای متابولیک تولید میشوند اما ممکن است تحت تأثیر عوامل محیطی مانند آلودگی، تشعشع و سیگار نیز تولید شوند.
رادیکال آزاد یک مولکول ناپایدار است که اغلب در بدن تثبیت میشود. رادیکالهای آزاد به منظور تثبیت و از آنجایی که ظرفیت پذیرش الکترون را در ساختار خود دارند، الکترونها را از سایر مولکولهای اطراف بدن میدزدند. این اتفاق به عنوان آسیب اکسیداتیو شناخته میشود و میتواند در طیف وسیعی از آسیب به پروتئینها، مولکولها و ژنها در بدن باشد. آنتیاکسیدانها این رادیکالهای آزاد را غیرفعال کرده و یک مولکول پایدار ایجاد میکنند. بنابراین از اکسیداسیون که به سلولها آسیب میرساند، جلوگیری میکنند. این کار به شکستن یک واکنش زنجیرهای که میتواند مولکولهای دیگر در سلول و سایر سلولهای بدن را تحت تاثیر قرار دهد، کمک میکند. گاهی اوقات به آنتیاکسیدان «شکارچی رادیکال آزاد» نیز میگویند.
آنتیاکسیدان نقشهای مختلفی در بدن دارد که برخی از آنها عمل به عنوان اهدا کنندهی الکترون به رادیکال آزاد، کاهش گونههای فعال اکسیژن (ROS) یا بازسازی سایر آنتیاکسیدانها مانند توکوفرولها هستند.
آنتیاکسیدانها رادیکالهای آزاد را از طریق مکانیسمهای مختلفی خنثی میکنند که به طور نمونه میتوان به اهدای الکترون، شکستن زنجیرههای رادیکال آزاد و عملکرد آنزیمی اشاره کرد. بدن با حفظ تعادل میان رادیکالهای آزاد و آنتیاکسیدانها، میتواند استرس اکسیداتیو را به حداقل برساند و سلامت سلولی را حفظ کند.
مشاهده همه
آنتیاکسیدان برای چیست و چه کارایی دارد؟
حال که متوجه شدید آنتی اکسیدان چیست، باید کاربرد آن در بدن انسان را بدانید. در ادامه، با ۴ کاربرد مهم آنتیاکسیدانها برای بدن آشنا میشوید.
۱. اهداکنندگان الکترون
یکی از کاراییهای اصلی آنتی اکسیدانها توانایی آنها در اهدای الکترون به رادیکالهای آزاد است. رادیکالهای آزاد مولکولهای ناپایدار با الکترونهای جفت نشده هستند که میتوانند باعث آسیب اکسیداتیو شوند.
۲. واکنشهای ردوکس (Redox)
آنتیاکسیدانها در واکنشهای ردوکس (اکسایش و کاهش) شرکت میکنند، جایی که تحت اکسیداسیون قرار میگیرند تا رادیکالهای آزاد را خنثی کنند و متعاقباً به حالت اولیه خود کاهش مییابند. این فرایند به تعادل سطوح ردوکس در سلولها و بافتها کمک میکند و سلامت سلولی را حفظ میکند.
مشاهده همه
۳. قابلیتهای بازسازی
برخی از آنتیاکسیدانها توانایی بازسازی سایر آنتیاکسیدانها را دارند. به عنوان مثال، ویتامین C میتواند ویتامین E را پس از خنثی کردن یک رادیکال آزاد بازسازی کند و به ویتامین E اجازه دهد نقش محافظتی خود را ادامه دهد. این قابلیت بازسازی، اثربخشی کلی دفاع آنتیاکسیدانی را افزایش میدهد.
- همهچیز دربارهی رتینول و فواید مصرف آن برای پوست
۴. فعالیت آنزیمی
برخی از آنتیاکسیدانها به عنوان آنزیم عمل میکنند. این آنتیاکسیدانهای آنزیمی مانند سوپراکسید دیسموتاز (SOD) کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز، نقش مهمی در خنثی کردن انواع خاصی از رادیکالهای آزاد و کاهش استرس اکسیداتیو در سلولها دارند.
مشاهده همه
معرفی انواع آنتیاکسیدان
بهترین راه برای دریافت آنتیاکسیدانهای اضافی از طریق برخی غذاها و ویتامینها است. آنتی اکسیدانهای رایج عبارتاند از:
- ویتامین A
- ویتامین C
- ویتامین E
- بتاکاروتن
- لیکوپن
- لوتئین
- سلنیوم
اما ممکن است از خود بپرسید که آنتی اکسیدان خوراکی چیست؟ شما میتوانید بیشتر این آنتیاکسیدانها را با خوردن یک رژیم غذایی سالم دریافت کنید. این رژِم شامل ترکیبی از میوهها و سبزیجات مختلف است. غلات کامل، دانههای خوراکی و آجیل نیز مواد مغذی خوبی را فراهم میکنند.
ویتامین A در شیر، کره، تخم مرغ و جگر وجود دارد. ویتامین C در بیشتر میوهها و سبزیجات یافت میشود. میوههایی مانند انواع توتها، پرتقال، کیوی، طالبی و پاپایا آنتی اکسیدانهای ضروری را تامین میکنند. سبزیجاتی مانند کلم بروکلی، فلفل دلمهای، گوجه فرنگی، گل کلم، کلم بروکلی و کلم پیچ نیز انتخابهای خوبی هستند.
ویتامین E در برخی آجیلها و دانههای خوراکی وجود دارد. به عنوان مثال، بادام، تخمه آفتابگردان، فندق و بادام زمینی حاوی ویتامین E هستند. همچنین میتوان آن را در سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج و کلم پیچ و همچنین روغن سویا، آفتابگردان، ذرت و کانولا پیدا کرد.
بتاکاروتن در میوهها و سبزیجات با رنگ روشن وجود دارد. میوههایی مانند هلو، زردآلو، پاپایا، انبه و طالبی بخورید. سبزیجاتی مانند هویج، نخود فرنگی، کلم بروکلی، کدو حلوایی و سیب زمینی شیرین بخورید. همچنین در برخی از سبزیجات سبز برگ مانند سبزی چغندر، اسفناج و کلم پیچ وجود دارد.
لیکوپن در بسیاری از میوهها و سبزیجات صورتی و قرمز وجود دارد. این موارد شامل گریپ فروت، هندوانه، زردآلو و گوجه فرنگی است. لوتئین در سبزیجات سبز برگ مانند اسفناج، کلم سبز و کلم پیچ وجود دارد. همچنین میتوانید آن را در کلم بروکلی، ذرت، نخود فرنگی، پاپایا و پرتقال پیدا کنید. سلنیوم نیز در پاستا، نان و غلات از جمله ذرت، گندم و برنج وجود دارد. میتوانید آن را در محصولات حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، بوقلمون و مرغ پیدا کنید. همچنین در بسیاری از مغزها، حبوبات، تخم مرغ و پنیر نیز موجود است.
هر آنتیاکسیدان ترکیب شیمیایی متفاوتی دارد. هر کدام فواید سلامتی متفاوتی دارند. مصرف بیش از حد یک آنتی اکسیدان میتواند مضر باشد. قبل از تغییر رژیم غذایی یا مصرف مکملها و خرید آنتی اکسیدان برای مو یا سایر موارد با پزشک خود صحبت کنید.
مشاهده همه
ترکیبات آنتیاکسیدان چیست؟
آنتیاکسیدانها بر اساس مکانیسم خود به سه نوع ترکیب مختلف تقسیم میشوند که عبارتاند از:
- آنتیاکسیدانهای اولیه: این نوع آنتیاکسیدانها اساساً به عنوان نابودگران رادیکالهای آزاد عمل میکنند. آنتیاکسیدانهای اولیه آنزیمهای آنتیاکسیدانی مهمی هستند که قطعا توسط بدن ما تولید میشوند. این آنزیمهای آنتیاکسیدانی داخلی به عنوان قوی ترین دفاع بدن ما در برابر رادیکالهای آزاد و واکنشهای التهابی مضر عمل میکنند. تنها ۳ آنتیاکسیدان اولیه به نامهای کاتالاز (CAT)، گلوتاتیون پراکسیداز (GPX) و SOD وجود دارد.
- آنتیاکسیدان های ثانویه: این آنتیاکسیدانها با تاخیر در شروع زنجیره عمل میکنند و همچنین آنتیاکسیدانهای پیشگیرانه مهمی هستند. آنتیاکسیدانهای ثانویه که اغلب به عنوان تجزیهکنندههای هیدروپراکسید شناخته میشوند، برای تبدیل هیدروپراکسیدها به محصولات غیر رادیکال، غیر واکنشی و از نظر حرارتی پایدار عمل میکنند. برای ایجاد اثرات تثبیت کننده هم افزایی، آنها اغلب در ترکیب با آنتیاکسیدانهای اولیه استفاده میشوند. گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز، گلوتاتیون ردوکتاز، یوبی کینون و گلوتاتیون s ترانسفراز، آنتیاکسیدانهای ثانویه هستند. آهن، مس، روی، منگنز و سلنیوم نیز فعالیت آنزیمهای آنتیاکسیدانی را افزایش میدهند.
- آنتیاکسیدانهای درجهی سوم: اکسیدانهای درجهی سوم مولکولهای اکسید شده را ترمیم میکنند و عملکرد آنها (برخی از آنزیمهای DNA، آنزیمهای پروتئولیتیک و غیره) از طریق منابعی مانند آنتیاکسیدانهای متوالی یا رژیم غذایی انجام میشود.
آنتیاکسیدانها، متشکل از مواد مغذی مانند ویتامین C و E و کاروتنوئیدها، میتوانند به محافظت از سلولها در برابر آسیبهای ناشی از رادیکالهای آزاد کمک کنند. سایر آنتیاکسیدانهای طبیعی شامل تاننها، فلاونوئیدها، لیگنان ها و فنلها هستند. غذاهای گیاهی بهترین منابع هستند. این غذاها شامل غلات کامل، سبزیجات، میوهها، دانههای خوراکی، آجیل، ادویهجات، ترشیجات و حتی کاکائو است اما آنتیاکسیدانهای طبیعی چیست؟ آنتیاکسیدان در چیست؟ به طور خاص میوهها، سبزیجات و غلات کامل سرشار از آنتیاکسیدان هستند و همچنین معمولاً فیبر بالا، چربی اشباع شده و کلسترول کم دارند و منابع خوبی از ویتامینها و مواد معدنی هستند.
گلوتاتیون در میان آنتیاکسیدان هایی که بدن ما تولید میکند موثرترین است. گلوتاتیون ترکیبی از ۳ اسید آمینه است که از طریق رودهها و سیستم گردش خون با پیری مقابله میکند. همچنین خواص ضد پیری قوی دارد، از سلولها، بافتها و اندامهای بدن محافظت میکند و همچنان آنها را جوان نگه میدارد.
خواص و تاثیر آنتیاکسیدان چیست؟
آنتیاکسیدانها اغلب با فوایدی که برای سلامتی دارند شناخته میشوند. آنها نقش مهمی در محافظت از سلولها و بافتها در برابر آسیبهای ناشی از استرس اکسیداتیو و رادیکالهای آزاد دارند. این آسیب باعث ابتلای شما به بیماریها و مشکلات مزمن مختلف میشوند. در ادامه، با ۱۰ خاصیت آنتی اکسیدان بیشتر آشنا میشوید.
۱. کاهش خطر بیماری های مزمن
آنتیاکسیدانها به دلیل قابلیتی که در کاهش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن دارند شناخته شده هستند، از جمله این خواص عبارتاند از:
- بیماریهای قلبی: آنتیاکسیدانهایی مانند ویتامین C و E و همچنین پلی فنولها با کاهش التهاب، جلوگیری از آسیب اکسیداتیو به کلسترول LDL و بهبود عملکرد درون رگها، سلامت قلب را بهبود میبخشند. این اثرات میتواند به کاهش خطر تنگ شدن عروق و سایر بیماریهای قلبی عروقی کمک کند.
- سرطان: آنتیاکسیدانها با خنثی کردن رادیکالهای آزاد که میتوانند به DNA آسیب رسانده و منجر به جهش های سرطانی شوند، به کاهش خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان کمک میکنند. به عنوان مثال، بتاکاروتن و لیکوپن با کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات مرتبط هستند، در حالی که فلاونوئیدها و پلی فنولهای موجود در میوهها و سبزیجات با کاهش خطر ابتلا به سرطانهای مختلف مرتبط هستند.
- دیابت: استرس اکسیداتیو در ایجاد مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ نقش دارد. آنتیاکسیدانهایی مانند آلفا لیپوئیک اسید و ویتامین C میتوانند به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش سطح قند خون کمک کنند و خطر ابتلا به دیابت را کاهش دهند.
۲. تقویت عملکرد ایمنی
داشتن یک سیستم ایمنی قوی برای دفاع از بدن در برابر عفونتها و بیماریها ضروری است. آنتیاکسیدانها عملکرد سیستم ایمنی را با موارد زیر تقویت میکنند. این ریزمغذیها به محافظت از سلولهای ایمنی در برابر آسیب اکسیداتیو کمک میکنند و عمل آنها را در مبارزه با پاتوژنها و مواد مضر، موثر میسازند. آنتیاکسیدانهایی مانند کورکومین و رسوراترول نیز دارای خواص ضد التهابی هستند که به حفظ واکنش ایمنی متعادل و کاهش التهاب مزمن کمک میکند. برخی آنتیاکسیدانها مانند ویتامین C و ویتامین E هم در تولید و فعالیت گلبولهای سفید خون که برای دفاع ایمنی حیاتی هستند، نقش حمایتی دارند.
- قابلیت ارتجاعی پوست چیست و چطور میتوان از آن محافظت کرد؟
۳. محافظت از سلامت پوست
آنتی اکسیدان برای پوست بسیار مفید است و در حفظ سلامت آن نقش مهمی دارد. آنتیاکسیدانهایی مانند ویتامین C، ویتامین E و بتاکاروتن به محافظت از پوست در برابر آسیبهای ناشی از اشعه ماوراء بنفش و آلودگی کمک میکنند که منجر به کاهش چین و چروک پوست، خطوط ریز و لکهای پیری میشود. ویتامین C برای سنتز کلاژن و بهبود زخم و حفظ خاصیت ارتجاعی پوست ضروری است. این آنتیاکسیدانها میتوانند به روند بهبود آسیبهای پوستی سرعت بدهند.
آنتیاکسیدانهایی مانند نیاسینامید و عصاره چای سبز نیز به محافظت از پوست در برابر آسیبهای نور خورشید کمک میکند و خطر آفتاب سوختگی و پیری پوست ناشی از تابش نور را کاهش میدهد.
۴. کمک به سلامت مغز
مغز به شدت در معرض استرس اکسیداتیو است که میتواند باعث ابتلا به بیماریهای عصبی شود. آنتیاکسیدانها از سلامت مغز حمایت میکنند. آنتیاکسیدانهایی مانند ویتامین E، فلاونوئیدها و کورکومین عملکرد شناختی را بهبود میبخشند و از ابتلا به زوال شناختی مرتبط با افزایش سن و بیماریهای عصبی مانند بیماری آلزایمر پیشگیری میکنند.
برخی آنتیاکسیدانها، از جمله آنهایی که در انواع توتها و آجیل یافت میشوند نیز میتوانند به بهبود حافظه، تمرکز و عملکرد کلی شناختی کمک کنند. بهعلاوه، آنتیاکسیدانها با خواص ضد التهابی خود به کاهش التهاب عصبی کمک کرده و از سلامت مغز محافظت میکنند.
۵. بهبود سلامت چشم
آنتیاکسیدان ها برای حفظ سلامت بینایی و پیشگیری از ابتلا به بیماریهای چشمی ضروری هستند. ویتامینهای C و E به همراه کاروتنوئیدها به جلوگیری از آسیب اکسیداتیو به عدسی چشم کمک میکنند و خطر تشکیل آب مروارید را کاهش میدهند. آنتیاکسیدانهایی مانند ویتامین A که در بدن به رتینول تبدیل میشود هم برای حفظ سلامت بینایی و محافظت از سلامت کلی چشم ضروری هستند.
۶. ارتقاء سلامت قلب و عروق
آنتیاکسیدانها علاوه بر کاهش خطر بیماری قلبی، از سلامت قلب و عروق نیز حفاظت میکنند. این ریزمغذیها با کاهش آسیب اکسیداتیو به سلولهای درون رگها، بهبود جریان خون و کاهش فشار خون به حفظ سلامت رگهای خونی کمک میکنند. آنتیاکسیدانها از کلسترول LDL در برابر آسیب اکسیداتیو نیز محافظت میکنند که میتواند منجر به تشکیل پلاک در شریانها و افزایش خطر بیماری قلبی شود.
همچنین، برخی از آنتیاکسیدانها، مانند پلیفنولهای موجود در چای سبز، میتوانند با کاهش سطح کلسترول LDL اکسید شده و افزایش کلسترول HDL به بهبود کلسترول کمک کنند.
۷. کمک به سم زدایی
آنتیاکسیدانها در فرایند سم زدایی بدن نقش دارند. کبد مسئول سمزدایی مواد مضر در بدن است. آنتیاکسیدانهایی مانند گلوتاتیون به حمایت از عملکرد کبد و افزایش توانایی بدن برای دفع سموم کمک میکنند.
علاوهبراین، آنتیاکسیدانها به خنثی کردن و از بین بردن سموم تولید شده در فرایندهای متابولیک یا قرار گرفتن در معرض محیط ناسالم کمک میکنند و خطر آسیب اکسیداتیو را کاهش میدهند.
۸. بهبود سلامت دستگاه گوارش
آنتیاکسیدانهای دارای خواص ضد التهابی میتوانند به تسکین التهاب در دستگاه گوارش کمک کنند. این اتفاق علائم بیماریهای التهابی روده مانند بیماری کرون و زخم التهاب رودهی بزرگ را کاهش میدهد. بهعلاوه، آنتیاکسیدانها به حفظ تعادل باکتریهای موجود در روده کمک میکنند که برای هضم، جذب مواد مغذی و سلامت کلی روده ضروری است.
آنتیاکسیدانهای موجود در میوهها و سبزیجات نیز با تقویت پوشش سالم روده و کاهش استرس اکسیداتیو در دستگاه گوارش از سلامت گوارش حمایت میکنند.
۹. افزایش انرژی
آنتیاکسیدانها در تولید انرژی و شادابی بدن موثرند. آنتیاکسیدانهایی مانند کوآنزیم Q۱۰ و اسید آلفا لیپوئیک در عملکرد میتوکندری نقش دارند و به بهبود تولید انرژی سلولی و کاهش خستگی کمک میکنند. همچنین، آنتیاکسیدانها به مقابله با استرس اکسیداتیو، بهبود ریکاوری و افزایش عملکرد ورزشی در زمان انجام ورزشهای شدید کمک میکنند.
۱۰. کارایی در مدیریت وزن
آنتیاکسیدانها میتوانند در کنترل وزن افراد موثر باشند. برخی آنتیاکسیدانها مانند پلی فنولهای چای سبز میتوانند به افزایش متابولیسم و تقویت اکسیداسیون چربی کمک کنند که در مدیریت وزن موثر است. برخی از آنتیاکسیدانها نیز ممکن است موجب کاهش اشتها شوند و به کنترل بهتر وزن کمک کنند.
آنتیاکسیدان خون چیست؟
گلبولهای قرمز درون خون در معرض اکسیدانهای بیرونی و درونی قرار دارند. در گردش خون و عمدتا در ریزجریانها (گردش خون در مویرگها)، گلبولهای قرمز با اکسیدانهای تولید شده توسط سلولها و بافتهای اطراف در تماس هستند. علاوهبراین، تولید کنترل نشدهی اکسیدانها در ایجاد بیماریهای مزمن مانند تصلب شرایین و بیماریهای عصبی دخیل است. سیستمهای آنتی اکسیدانی موجود در گلبولهای قرمز به طور هماهنگ با یکدیگر برای سمزدایی بیشتر از گونههای فعال تولید شده توسط گلبولهای قرمز و محیط اطراف آنها عمل میکنند.
کلام آخر
پزشکان مصرف یک رژیم غذایی متعادل که شامل میوهها و سبزیجات تازهی حاوی آنتیاکسیدانها است را توصیه میکنند. بسیاری از محصولات آنتی اکسیدانهای طبیعی دارند و حاوی مواد معدنی مهم، فیبر و ویتامینهای دیگر هستند. تغذیه سالم میتواند به کاهش خطر ابتلا به برخی بیماریها کمک کند. بااینحال، آنتی اکسیدانها به تنهایی از ابتلا به بیماریهای مزمن جلوگیری نمیکنند.
برخی از افراد مصرف مکملهای آنتی اکسیدانی مانند قرصهای آنتیاکسیدانی را برای این کار انتخاب میکنند اما باید در خرید قرص آنتی اکسیدان دقت زیادی به خرج داد. در بعضی موارد ممکن است مواد تشکیلدهنده و دوز پیشنهادی ذکر شده روی بطری این مکملها صحیح یا برای شما مناسب نباشد.
بدن شما به روشهای مختلف نسبت به آنتیاکسیدانها واکنش نشان میدهد. برخی از آنها میتوانند خطرات یا اثرات منفی بر سلامت شما داشته باشند. به عنوان مثال، افرادی که سیگار میکشند در معرض خطر ابتلا به سرطان ریه هستند. مصرف دوزهای بالای بتاکاروتن میتواند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. مصرف آنتی اکسیدانها ممکن است با برخی داروها نیز تداخل داشته باشد. بنابراین، قبل از مصرف دوزهای بالای آنتیاکسیدان با پزشک خود مشورت کنید. او میتواند به شما کمک کند تا دریابید که چه مکملهایی برای شما مناسب هستند.
منابع: researchgate, health, healthline